د فساد ضد په شاخص کې د افغانستان درې ګامونه ښکته شوي

اداري فساد په ډیرو هیوادونو کې د پرمختګ او ثبات په وړاندې یو له اصلي خنډونو څخه ګڼل کیږي. د شفافیت نړیوال سازمان په خپل وروستي راپور کې افغانستان د فساد په نړیوال شاخص کې ۱۶۵م ځای ورکړی، چې دا د تیر کال په پرتله په هیواد کې درې درجې کمښت څرګندوي. دا په داسې حال کې ده چې طالبانو په وار وار ادعا کړې چې له فساد سره مبارزه کوي، خو اوسني واقعیتونه برعکس ښيي. د طالبانو په حکومت کې فساد په مختلفو برخو کې لیدل کیږي. د عامه سرچینو ناوړه ګټه اخیستنه، په شمول د بشري مرستو ضایع کول، یوه لویه ستونزه ده. غیر منظم ګمارنې هم د هیواد په اداره کې د بې کفایتۍ لامل شوې دي، ځکه چې ډیری چارواکي د قومي او ډله ایزو اړیکو پر بنسټ ټاکل شوي دي. په ګمرکونو او مالي سرچینو کې فساد، رشوت او د مالیې په چارو کې د روڼتیا نشتوالی هم نورې جدي ستونزې ګڼل کیږي. نه یوازې د مخدره توکو او طبیعي سرچینو قاچاق کم شوی نه دی، بلکې په دې فعالیتونو کې د ځینو چارواکو د ګډون راپورونه هم خپاره شوي دي. سربېره پردې، د نړیوالو مرستو په لګښت کې د شفافیت نشتوالي خپلواکې ادارې د سرچینو او مرستو د تخصیص د څارنې څخه منع کړې دي. له بلې خوا، څو عوامل د دې لامل شوي چې طالبان د فساد سره په مبارزه کې پاتې راشي. د څارنې او خپلواکو ادارو نشتوالی یوه لویه ستونزه ده، ځکه چې طالبانو د خپلو چارواکو د فعالیت د کنټرول لپاره کوم شفاف میکانیزم نه دی رامینځته کړی. همدارنګه، د حکومت غیر رسمي جوړښت د دې لامل شوی چې هیواد د رسمي قوانینو او مقرراتو په پرتله د شخصي او ډله ایزو اړیکو پر بنسټ اداره شي. د رسنیو او مدني ټولنې د آزادۍ نشتوالي هم د فساد د افشا کیدو مخه نیولې ده، او اقتصادي بې ثباتي، بې وزلي او مالي فشار چارواکي او کارمندان دې ته اړ کړي دي چې په فساد کې ښکیل شي. د فساد سره د مبارزې لپاره څو حل لارې شته. د حکومتي چارواکو د کړنو د بیاکتنې او کنټرول لپاره د خپلواکو څارونکو ادارو جوړول خورا اړین دي. د ټولو عامه عوایدو او لګښتونو د عامه راپور ورکولو له لارې د مالي شفافیت زیاتول کولای شي د مالي ناوړه ګټې اخیستنې مخه ونیسي. د شخصي اړیکو پر ځای د تخصص او وړتیا پر بنسټ د خلکو ټاکل یوه بله اغیزمنه ستراتیژي ده. همدارنګه، د رسنیو د آزادۍ او مدني ټولنې پیاوړتیا کولای شي د فساد په افشا کولو او پر چارواکو باندې د ټولنیز فشار په زیاتولو کې مرسته وکړي. د مالي او اقتصادي سیستم اصلاح کول ترڅو د حکومت د غیر شفافو سرچینو لکه قاچاق او مالیې اخیستلو تکیه کمه شي، د فساد په کمولو کې هم مهم رول لوبولی شي. په ټولیز ډول، سره له دې چې د طالبانو له خوا د فساد سره د مبارزې ادعاوې کیږي، اوسني واقعیتونه ښیي چې دا حکومت د یو شفاف او حساب ورکوونکي سیستم په جوړولو کې پاتې راغلی دی. په اداري جوړښت کې د بنسټیزو اصلاحاتو، خپلواکې څارنې او زیاتې روڼتیا پرته، په افغانستان کې فساد به دوام ومومي او د هیواد د پرمختګ او ثبات په وړاندې به یو جدي خنډ وي.