د سرپل ولایت په بلخاب کې د وسله والو طالبانو او د مولوي مهدي په نوم د وسله والو طالبانو تر ټولو مهم قومندان مهدي مجاهد چې د شیعه هزاره ګانو تر ټولو مهم قومندان بلل کېده، تر منځ شخړه يو حساسه ټکي ته رسیدلي ده، د رسمي خبر له مخې طالب ځواکونو له ځمکه او هوا څخه پر بلخاب برید کړی دی.
که د دې ناخوښ قوماندان تېر ته وګورو، نو ویلای شو؛ مهدي مجاهد چې په “مولوي مهدي” مشهور دی، د سرپل ولایت د بلخاب سیمې له هزاره قوم څخه دی. نوموړی یو وخت د محمد محقق له کسانو څخه و، چې د افغانستان د ملي امنیت له خوا نیول شوی و، په زندان کې یې له طالبانو سره ولیدل، له خوشې کېدو وروسته له دغې ډلې سره یو ځای شو او د طالبانو تر څنګ یې د افغان حکومت پر ضد جګړه وکړه.
د طالبانو د واکمنۍ په لومړیو میاشتو کې مولوي مهدي د یو څه مودې لپاره د بامیان ولایت د استخباراتو رئیس شو، خو د ځینو سرغړونو له امله چې طالبانو یې “خپلواکه کړنې” بللې، له دندې لیرې او کابل ته راوغوښتل شو. طالبانو هڅه وکړه چې هغه ته په کابل کې مقام ورکړي او هلته يې وساتي، خو هغه ونه مڼل او د ۱۴۰۰ کال د حوت په میاشت کې خپل پلرني ټاټوبي بلخاب ته راستون شو.
اوس مهال مولوي مهدي په بلخاب کې ميشت دی چې له دوو نظره د ده لپاره د اعتبار وړ دی. لومړی دا چې دا د هغه ټاټوبی دی او دویمه یې له طالبانو سره د احتمالي جګړې لپاره ځانګړې جغرافیه لري.
د ځینو راپورونو له مخې، له طالبانو څخه د مولوي مهدي له مایوسۍ وروسته، د افغانستان ځینې پخواني سیاسي عناصر هڅه کوي، چې هغه دې ته وهڅوي، چې مقاومت وکړي او حتی د طالبانو پر ضد جګړې ته مخ کړي. د راپورونو له مخې نوموړی شاوخوا ۴۰۰ وسله وال کسان لري او د پاپولست څرګندونې په کارولو سره یې وکولای شول چې د بلخاب د شیعه ګانو یوه برخه له ځانه سره مل کړي، په تېرو ۹ میاشتو کې د طالبانو پالیسي دا ده چې په افغانستان کې د واک یوه ټاپو باید شتون ونه لري. د پښتون، تاجک، ازبک او هزاره ګانو په ګډون د قدرت د ټاپوګانو د نه زغملو تګلاره ډېره حساسه ده. په همدې اساس، په تیرو دریو میاشتو کې دوی هڅه کړې چې د خبرو اترو له لارې د قدرت دغه ټاپو منحل کړي. له کابل څخه راغلي پلاوي سره په خبرو کې د مولوي مهدي پالیسي دا وه چې د بلخاب او سرپل د خلکو غوښتنې دي چې باید ځواب شي. د دغو غوښتنو په سر کې دا ده چې هغه دې د افغانستان د شیعه ګانو د امیر په توګه وټاکل شي او هر هغه پرېکړه چې د افغانستان د شیعه ګانو په تړاو کېږي، باید وروستۍ خبره مولوي مهدي ولري. دا غوښتنه په یقین سره د طالبانو لپاره د منلو وړ نه ده.
بالاخره په بلخاب کې د دواړو ډلو ترمنځ په خبرو اترو کې کومې نتیجې ته له نه رسېدو وروسته سخته جګړه شوې ده.
دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو په حکومت کې هم د دوی د قومندانانو تر منځ سخت اختلافات رامنځته شوي او دغه حکومت په توکم پالنه او د نورو توکمونو په نظر کې نه نیولو او په هیواد کې د نورو توکمونو په نه زغملو تورن شوی دی. طالبان له څه مودې راهیسې له جدي قومي تاو تریخوالي سره مخ دي او دا مسله په تیرو وختونو کې هم شتون لري.
څه موده وړاندې د صلاح الدین ایوبي پلویانو چې د ازبک طالبانو اکثریت تشکیلوي، د مخدوم عالم په نوم د طالبانو د یوه جګپوړي ازبک قوماندان د درواغو په تور د نیول کیدو له امله په لاریون لاس پورې کړ.
د طالبانو له خوا د کابل له نیولو وروسته د امارت چارواکو په شمال کې عطاالله د ۲۰۹ اتل قول اردو قومندان، مولوي ظریف د ۲۰۷ اتل قول اردو قومندان او د تخار والي نورالدین په ګډون د ازبک طالبانو څو لوړ پوړي شخصیتونه له دندو لرې کړل.
کله چې د بلخاب بحران پیل شو، د ازبک طالبانو تر منځ پټ کړکېچ د دوو تحولاتو له امله یو ځل بیا پراخ شو.
په فاریاب کې د طالبانو د لوا پښتون قوماندان منصور جاوید هڅه وکړه چې خپل یوه کنډک قومندان له دندې څخه لیري کړي. د کنډک قومندان چې احسان الله طوفان نومیږي، ازبک دی او صلاح الدین ته وفادار دی.
طوفان له وتلو څخه انکار وکړ او کله چې جاوید د توفان د بې وسلې کولو هڅه وکړه، د ټوپک جګړه پیل شوه. د دفاع وزارت مرستیال ملا فاضل د جاوید په ملاتړ کې د مداخلې هڅه وکړه. فارياب ته ولاړ او صلاح الدين يې راوغوښت.
صلاح الدین ملا فاضل ته لاړ نه شو او پر ځای یې قیصار ته راستون شو. هغه په قیصار کې خپل وفادار خلک راټول کړل او ګواښ یې وکړ چې د ازبک طالبانو د بې وسلې کولو د هرې هڅې په وړاندې به پوځي مقاومت وکړي.
په ورته وخت کې صلاح الدین او د هغه ازبک طالب قومندانانو بلخاب ته د سلګونو کسانو د استولو په اړه د ملي دفاع وزارت غوښتنه و نه منل. هغه مهال چې پوځ په بلخاب کې د مهدي پر ضد د مداخلې لپاره چمتووالی نیولی و.
ملا فاضل چې په ۱۹۹۰ لسیزه کې د (مارشال) عبدالرشید دوستم د کسانو پر وړاندې د مبارزې تاریخ لري او له ازبکانو څخه په کرکه درلودلو مشهور دی، د کابل له مداخلې سره دا غږ وشو او مسله بې حل پاتې شوه. سیمه ییزو سرچینو ویلي چې صلاح الدین په بلخاب کې له مهدي سره په تماس کې دی.
په تیرو څو ورځو کې مولوی ظریف ( د قول اردو قومندان ) هم د کوهستانات هغه سیمه چې هغه پکې اوسیږی چې د بلخاب په ګاونډ کې پرته ده د امارت د خپلواکې سیمې په توګه اعلان کړه او خپل خلک هڅوي چې د امارت لخوا د کنټرول د بیا ترلاسه کولو لپاره د هرې هڅې په وړاندې مقاومت وکړي.
د نوموړي دا پرېکړه د کورنیو چارو وزارت د هڅو په پایله کې شوې چې یو پښتون ولسوال وټاکي. ظریف پر کوهستانات بشپړ کنټرول نه لري، خو په دې ولسوالۍ کې د پام وړ مینه وال لري. د هغه دغه دریځ د کابل وضعیت نور هم پیچلی کړی دی. ځکه چې د سرپل ولایت په دغو جنوبي ولسوالیو کې د وسله والې جګړې له خطر سره مخ دي، د صلاح الدین ملاتړي ازبکان په دې جګړو کې ښکیل دي.
په همدې حال کې په شمال ختیځ کې د طالبانو لپاره وضعیت ورځ تر بلې کړکېچن کېږي، چې د بدخشان په تګاب او د خوست او بغلان په فرنګ ولسوالیو کې د ګڼو طالب قوماندانانو د ملي مقاومت له جبهې سره د یو ځای کېدو راپورونه ورکول کېږي.
نو هغه څه چې څرګند دي، د مذهبي او قومي او ټولنيزو مسايلو په برخه کې د طالبانو تعصبي او افراطي سياستونه دي، چې واکمن يې د نورو توکمونو او عامو وګړو او همدارنګه د نجونو او ښځو حقونه له پامه غورځولي دي. خو ټولو قومونو ته لازمه ده چې د راتلونکو جریانونو په وړاندې په پوره دقت سره یو دریځ غوره کړي، ځکه چې د هغه حاکمیت سره سره چې هیڅ هیواد یې په رسمیت نه دی پیژندلی، د اړتیا وړ امنیتي دستګاه او اردو نشتوالی، د مظلومو خلکو ساتل، د کاني زیرمو د پراخو زیرمو شتون، له اوبو څخه ډکې لرغونې ځمکې، د سیاسي، ټولنیزو، امنیتي، اقتصادي مسایلو په ګډوډۍ او سیمه ایز او نړیوال حرص دا خاوره او د هغې خلک محاصره کوي. او د سیمې او لویدیځو هیوادونو استخبارات په خپل ټول قوت سره په هیواد کې کار کوي او هغه پیښې چې په هیواد کې پیښیږي ډیرې پیچلې او څو اړخیزې دي.
