نشست جهانی دوحه که روز شنبه، ۱۵ قوس/آذر آغاز شد، امروز یکشنبه در پنل ویژهای با عنوان «آینده افغانستان در نظام بینالمللی» به بحث درباره جایگاه این کشور میپردازد.
حضور نمایندگان طالبان در این گردهمایی که بیش از ۵ هزار شرکتکننده از ۱۶۲ کشور جهان را گرد آورده، نشان میدهد که جامعه بینالمللی در حال بازنگری رویکرد خود نسبت به افغانستان است.
همزمان، وزارت خارجه حکومت طالبان اعلام کرده که محور گفتوگوها بر «نقش افغانستان در اتصال منطقهای» متمرکز خواهد بود. این تاکید بر اتصال منطقهای، در واقع بازتاب تحولی مهم در نگاه جهانی به افغانستان است؛ تحولی که از چارچوب امنیتی-بحرانی گذشته فاصله میگیرد و به سوی گفتمان توسعه و رشد اقتصادی حرکت میکند.
پنل روز دوم با عنوان «بهبودی افغانستان از طریق اتصال منطقهای» نشان میدهد که گفتمان غالب در این نشست، کارکردگرایی اقتصادی است نه ایدئولوژی سیاسی. کارشناسان معتقدند این تغییر زاویهدید، دروازهای نو بر روی فرصتهای سرمایهگذاری، تجارت عبوری و پروژههای زیربنایی میگشاید. اما پرسش اساسی این است که آیا این روایت تازه میتواند واقعیتهای زمینی افغانستان را نادیده بگیرد؟
حضور طالبان در این نشست بدون دریافت رسمیت بینالمللی، معمایی است که لایههای پیچیده دیپلماسی معاصر را آشکار میسازد. این حضور از یکسو نشانه پذیرش عملی واقعیتهای میدانی است و از سوی دیگر، بازتاب نگرانیهای جامعه جهانی از ایجاد خلأ قدرت و بیثباتی منطقهای. قطر که در دو دهه گذشته میزبان گفتوگوهای متعدد بوده، کوشیده است با دیپلماسی فعال، زمینه تعامل سازنده را فراهم کند.
با این حال، سابقه مذاکرات دوحه، روایتی متناقض دارد. توافق دوحه در سال ۲۰۲۰ که زمینهساز سقوط نظام شد، در نگاه بسیاری از افغانها، زنان و فعالان حقوق بشر، تجربهای ناموفق بود. این پیشینه منفی سوال مهمی را مطرح میکند که آیا فورم دوحه این بار میتواند درسهایی از گذشته بیاموزد و منافع مردم افغانستان را در صدر اولویتها قرار دهد؟
تضاد میان روایت اتصال اقتصادی و واقعیتهای حقوق بشری در افغانستان، چالشی جدی برای این نشست است. در حالیکه سخن از پروژههای زیربنایی و توسعه به میان میآید، محدودیتهای گسترده بر زنان، سرکوب آزادی بیان و فراموشی حقوق اقلیتها همچنان ادامه دارد. در چنین وضعیتی، جامعه بینالمللی بایستی مراقب باشد که در پی منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی، ارزشهای بنیادین انسانی را قربانی نکند.
نشست فورم دوحه فرصتی است تا جامعه جهانی رویکردی متوازن اتخاذ کند؛ رویکردی که هم واقعیتهای ژئواستراتژیک منطقه را در نظر گیرد و هم بر حقوق و آزادیهای اساسی مردم افغانستان پافشاری کند.
موفقیت این نشست نه در تعداد شرکتکنندگان یا تنوع موضوعات، بلکه در توانایی آن برای ایجاد توازن میان ضرورتهای اقتصادی و تعهدات اخلاقی سنجیده میشود. آینده افغانستان نیازمند رویکردی است که اتصال منطقهای را با احترام به حقوق انسانی پیوند دهد، نه اینکه یکی را بهای دیگری بپردازد.
